Ο μηχανισμός της καταστροφής

Τη νύχτα της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955, η ελληνική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης έγινε στόχος απρόκλητων βιαιοτήτων. Μέσα σε λίγες ώρες εμπορικά καταστήματα, βιοτεχνίες, σπίτια, ακόμα και οι εκκλησίες των Ελλήνων μετατράπηκαν σε ερείπια. Τα γεγονότα αυτά σήμαναν την αρχή του τέλους της κοινότητας των Ρωμιών της Πόλης. Η βίαιη αυτή επίθεση σύντομα συνυφάνθηκε με τις ψυχροπολεμικές πολιτικές εξελίξεις της εποχής, και τα πραγματικά γεγονότα αποσιωπήθηκαν εξίσου γρήγορα. Με αφορμή την 50η επέτειο της μεγάλης καταστροφής, ο Σπύρος Βρυώνης ανασυνέθεσε τα γεγονότα εκείνης της νύχτας στο μεγαλειώδες έργο του "Ο μηχανισμός της καταστροφής: το τουρκικό πογκρόμ της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955 και ο αφανισμός της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης", το οποίο εκδόθηκε στα αγγλικά το 2005. Αυτή η μνημειώδης μελέτη είναι το πρώτο έργο τέτοιου βάθους και εύρους που έχει εκδοθεί σε οποιαδήποτε γλώσσα γι' αυτή την καθοριστική στιγμή της σύγχρονης τουρκικής και ελληνικής ιστορίας. Έχει υμνηθεί ως "magnum opus", ως "πρωτότυπο και βαρυσήμαντο", ως "λαμπρό έργο". Είναι βέβαιο ότι θα αναγνωριστεί ως η απροσπέραστη μελέτη των βίαιων γεγονότων που τόσο αναλυτικά περιγράφει και εξετάζει. Ο τόμος περιλαμβάνει και ένα εκτεταμένο ένθετο με τις μοναδικές φωτογραφίες του Δημητρίου Καλούμενου. Η εξαιρετική φωτογραφική τεκμηρίωση προσδίδει επιπρόσθετο βάρος στις αρχειακές μαρτυρίες που παρουσιάζει ο συγγραφέας και στην ιστορική ανάλυση του πογκρόμ και των συνεπειών του. "Ο Σπύρος Βρυώνης έγραψε ένα magnum opus. Η πληρότητα της έρευνας και της ανάλυσης, η ποικιλία του τεκμηριωτικού υλικού του, η απόλυτη ακρίβεια και της παραμικρής λεπτομέρειας, η παρουσίαση των απόψεων των δραστών, των θυμάτων και των απλών θεατών των γεγονότων και η πλήρης διαλεύκανση της αλήθειας ενός εγκλήματος, το οποίο σκοπίμως έχει υποτιμηθεί ή και αποσιωπηθεί, φανερώνουν το ηθικό σθένος ενός αφοσιωμένου ερευνητή και ιστορικού". (Richard G. Hovannisian, Καθηγητής της Ιστορίας της Αρμενίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας) "Κάθε έθνος έχει στην ιστορία του επεισόδια που προτιμά να ξεχνά, γεγονότα τα οποία η συλλογική μνήμη προσπαθεί να απωθήσει ή και να σβήσει για πάντα. Η επίθεση που υποκίνησε το τουρκικό κράτος εναντίον των χριστιανών της Κωνσταντινούπολης την 6η προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 είναι ένα τέτοιο γεγονός στη σύγχρονη τουρκική ιστορία. Η έκδοση του λαμπρού βιβλίου ενός από τους κορυφαίους ιστορικούς του μικρασιατικού χώρου είναι επομένως ιδιαίτερα ευπρόσδεκτη. Το βιβλίο παρουσιάζει με ενδελεχή και τεκμηριωμένο τρόπο τα τραγικά γεγονότα, τα οποία όχι μόνο είχαν ως αποτέλεσμα τον αφανισμό της ελληνικής, της αρμενικής και της εβραϊκής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης, αλλά επίσης φτώχυναν ηθικά και πνευματικά το τουρκικό έθνος". (Fatma Muge Gocek, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίτσιγκαν) "Ο διωγμός των Ελλήνων στη σύγχρονη Τουρκία ήταν και εξακολουθεί να είναι μια προέκταση της αμείλικτης πολιτικής των εθνικών εκκαθαρίσεων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σε αυτόν τον αξιοσημείωτα πλήρη, σχολαστικά τεκμηριωμένο και ογκώδη τόμο, ο διακεκριμένος ερευνητής Σπύρος Βρυώνης αναδεικνύει ένα καίριο γεγονός: τα γεγονότα της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 οργανώθηκαν προσεκτικά και ενορχηστρώθηκαν από τις ανώτατες αρχές της Άγκυρας, αλλά, όπως συνήθως συμβαίνει, ξέφυγαν τελικά από κάθε έλεγχο. Η κατάληξη ήταν ένα ακόμα αποτρόπαιο επεισόδιο σε έναν ιστορικό κατάλογο που κηλιδώνεται από πληθώρα βαρβαροτήτων εις βάρος ευπαθών μειονοτήτων" (Vahakn N. Dadrian, επικεφαλής του τμήματος έρευνας σε θέματα γενοκτονίας του Ινστιτούτου Zoryan) Λιγότερα