Κάθε ανθρώπινη κοινωνία χρειάζεται έναν μηχανισμό παραγωγής και διανομής των αγαθών της. Η ανθρωπότητα έχει επινοήσει ως τώρα μόνο τρεις τέτοιους μηχανισμούς: το σύστημα της παράδοσης, το σύστημα του κεντρικού σχεδιασμού και το σύστημα της αγοράς. Τα δύο πρώτα, ξεχωριστά ή από κοινού, συντηρούσαν την ανθρωπότητα για χιλιάδες χρόνια· το τρίτο είναι ένα πρόσφατο εφεύρημα – ένα «πείραμα εν εξελίξει».
Το «καπιταλιστικό πείραμα» έχει προσδώσει στην ανθρώπινη κοινωνία τρία πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά: πρώτον, την ανάδειξη του ατομικού κέρδους ως κυρίαρχου κινήτρου της ανθρώπινης συμπεριφοράς· δεύτερον, την εμπορευματοποίηση της εργασίας, της Φύσης... Περισσότερα
Κάθε ανθρώπινη κοινωνία χρειάζεται έναν μηχανισμό παραγωγής και διανομής των αγαθών της. Η ανθρωπότητα έχει επινοήσει ως τώρα μόνο τρεις τέτοιους μηχανισμούς: το σύστημα της παράδοσης, το σύστημα του κεντρικού σχεδιασμού και το σύστημα της αγοράς. Τα δύο πρώτα, ξεχωριστά ή από κοινού, συντηρούσαν την ανθρωπότητα για χιλιάδες χρόνια· το τρίτο είναι ένα πρόσφατο εφεύρημα – ένα «πείραμα εν εξελίξει».
Το «καπιταλιστικό πείραμα» έχει προσδώσει στην ανθρώπινη κοινωνία τρία πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά: πρώτον, την ανάδειξη του ατομικού κέρδους ως κυρίαρχου κινήτρου της ανθρώπινης συμπεριφοράς· δεύτερον, την εμπορευματοποίηση της εργασίας, της Φύσης και του χρήματος· και τρίτον, την προσαρμογή των κοινωνικών σχέσεων και θεσμών στις απαιτήσεις της αγοράς. Μπορεί να επιβιώσει μακροπρόθεσμα μια τέτοια κοινωνία; Θα μακροημερεύσει άραγε ο καπιταλισμός; Το ερώτημα έχει απασχολήσει όλους τους μεγάλους οικονομολόγους των τελευταίων δυόμισι αιώνων, από τον Marx και τον Polanyi μέχρι τον Keynes και τον Schumpeter· κι όλοι ανεξαιρέτως (αν και για διαφορετικό λόγο ο καθένας) απάντησαν αρνητικά.
Το καπιταλιστικό σύστημα εσχάτως αγκομαχά. Οι αλλεπάλληλες κρίσεις του την τελευταία πεντηκονταετία –κρίσεις που μεταλλάσσονται, μετατοπίζονται και κλιμακώνονται διαρκώς– μοιάζουν με επιθανάτιους σπασμούς. Μήπως, λοιπόν, ο καπιταλισμός πλησιάζει πράγματι προς το τέλος του; Το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα νοσεί από επτά σοβαρές ασθένειες, δυνητικά θανατηφόρες: α) φθίνοντες ρυθμοί μεγέθυνσης, β) ακραία οικονομική ανισότητα, γ) συνεχείς και επιδεινούμενες κρίσεις, δ) υπέρογκο δημόσιο και ιδιωτικό χρέος, ε) ανισορροπία μεταξύ του χρηματοοικονομικού τομέα και της «πραγματικής οικονομίας», στ) τάσεις μονοπώλησης της οικονομίας και ζ) οικονομική διαφθορά. Πώς μπορούμε να θεραπεύσουμε τούτες τις ασθένειες; Προσπερνώντας συμβατικές και χιλιοειπωμένες λύσεις, θα ήθελα να καταθέσω εδώ μια νέα, τολμηρή πρόταση.
Αν είστε έτοιμοι για κάτι το διαφορετικό, ένα κείμενο που συνδυάζει γνώση, ρέουσα γραφή και πρωτότυπη σκέψη, διαβάστε το βιβλίο του Δημήτρη Κωνσταντέλλη. Γράφει για τον δυναμισμό και τις εγγενείς αδυναμίες του καπιταλιστικού συστήματος το οποίο είναι πλέον κυρίαρχο σε όλον τον κόσμο αλλά και εξόχως προβληματικό. Πιθανόν να μην συμφωνήσετε με τη θεραπεία που προτείνει, αλλά σίγουρα θα μάθετε και (οι πιο ανοιχτόμυαλοι) θα προβληματιστείτε. Αξίζει το ταξίδι.
ΛΟΥΚΑΣ ΤΣΟΥΚΑΛΗΣ
Καθηγητής στη Sciences Po, Παρίσι, Ομότιμος Καθηγητής στο ΕΚΠΑ, Πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ Λιγότερα
