Η αποκλειστική οικονομική ζώνη στο νέο δίκαιο της θάλασσας

Το βιβλίο αποτελεί το δεύτερο τόμο της σειράς «Σύγχρονες μελέτες διεθνούς δικαίου και διεθνών σχέσεων» που εκδίδει το Ινστιτούτο Διεθνούς Δημοσίου Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων της Θεσσαλονίκης, υπό τη διεύθυνση της διευθύντριας του Ινστιτούτου καθηγήτριας κας Καλλιόπης Κούφα. Το γνωστικό αντικείμενο στο οποίο εντάσσεται το βιβλίο είναι το Διεθνές Δημόσιο Δίκαιο και ειδικότερα το Δίκαιο της Θάλασσας, το οποίο υπέστη ριζική αναμόρφωση τις δύο τελευταίες δεκαετίες, με τη μακρά διαπραγμάτευση (1973-1982), την υιοθέτηση (1982) και θέση σε ισχύ (1994) της νέας, συνολικής και εξαιρετικά σημαντικής Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας του 1982 (ή του Montego Bay) που συχνά αναφέρεται και ως το «νέο Δίκαιο της Θάλασσας». Κύριο χαρακτηριστικό της νέας αυτής τάξης των ωκεανών αποτέλεσε η προϊούσα ιδιοποίησή τους από τα παράκτια κράτη, μέσα από ποικίλες μορφές διεκδικήσεων, που στόχευαν στην επέκταση της θαλάσσιας δικαιοδοσίας τους. Η θάλασσα ταυτόχρονα έπαψε να αποτελεί μόνο μέσο επικοινωνίας (ναυσιπλοΐα) και αναζήτησης τροφής (αλιεία) και έγινε και χώρος αναζήτησης πρώτων υλών και ενέργειας. Η Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ), που αποτελεί το αντικείμενο της παραπάνω μελέτης, είναι μία νέα ζώνη θαλάσσιας δικαιοδοσίας και δικαιωμάτων των παράκτιων κρατών, με τεράστιο εύρος (μέχρι 200 ναυτ. μίλια από τις ακτές), που περιλαμβάνει τα ύδατα, το βυθό και το υπέδαφος της περιοχής της, και αρχίζει μετά το τέλος της αιγιαλίτιδας ζώνης. Ο νέος αυτός θεσμός αποτελεί τη σημαντικότερη και επαναστατικότερη καινοτομία του νέου δικαίου της θάλασσας. Ενδεικτικά της σπουδαιότητας και των επιπτώσεων της ΑΟΖ είναι τα εξής στοιχεία: Η περιοχή της ΑΟΖ καλύπτει παγκοσμίως περί το 36% των ωκεανών, που περιέρχονται έτσι στην εθνική δικαιοδοσία, από οικονομική σκοπιά, και αφαιρούνται αντίστοιχα από τη διεθνή περιοχή της ανοικτής θάλασσας. Σ’ αυτήν (και στην αιγιαλίτιδα ζώνη) αλιεύονται περί τα 95% των παγκόσμιων αλιευμάτων και στο βυθό της βρίσκονται τα 87% των μέχρι σήμερα γνωστών παγκοσμίως υποθαλάσσιων αποθεμάτων πετρελαίου. Συνεπώς, το νομικό καθεστώς που διέπει τις χρήσεις της έχει εξαιρετικά μεγάλη σημασία. Εξίσου σημαντικό γεγονός αποτελεί ότι ουσιαστικά η ΑΟΖ περιέλαβε και συγχώνευσε στο καθεστώς της τον προϋφιστάμενο θεσμό της Υφαλοκρηπίδας, που ταυτίσθηκε πλέον με τον βυθό της ΑΟΖ (τουλάχιστον μέχρι το όριο των 200 μιλίων από την ακτή). Εκτός από την ανάλυση του νομικού καθεστώτος της ΑΟΖ, η μελέτη περιέχει μια χρήσιμη και ιδιαίτερα κατατοπιστική επισκόπηση της ιστορικής πορείας εξέλιξης του δικαίου της θάλασσας, μέσα από τις θαλάσσιες διεκδικήσεις και την πρακτική των κρατών, αλλά και αναφορά στις άλλες ζώνες θαλάσσιας δικαιοδοσίας, τις οποίες συγκρίνει και συσχετίζει με την ΑΟΖ. Αναλυτική αναφορά γίνεται, επίσης, στη διαπραγματευτική διαδικασία της Τρίτης Συνδιάσκεψης των Ην. Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας, από την οποία προήλθε η νέα Σύμβαση. Ουσιαστικά, λοιπόν, με αφορμή την ΑΟΖ επιχειρείται μια συνολική εξέταση των σημαντικότερων θεσμών του νέου δικαίου της θάλασσας. Από άποψη νομικής ανάλυσης, ιδιαίτερη σημασία και έκταση δίδεται στο βιβλίο, αφενός μεν στη διεξοδική εξέταση του νομικού χαρακτήρα της ΑΟΖ, ως μιας ζώνης sui generis, όπου η εθνική δικαιοδοσία στις οικονομικές χρήσεις εξισορροπείται με τα δικαιώματα (ελευθερίες) επικοινωνίας των άλλων κρατών, και αφετέρου στην εκτενή και συστηματική παρουσίαση του καθεστώτος Αλιείας, που αποτελεί τον κορμό των ρυθμίσεων της ΑΟΖ και, καλύπτοντας όλο το Β΄ Μέρος του βιβλίου, περιέχει το σύνολο σχεδόν του νομικού καθεστώτος για την Αλιεία της νέας Σύμβασης. Το βιβλίο ολοκληρώνεται με στοιχεία για την επικύρωση από την Ελλάδα της νέας Σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας και παραρτήματα με τα άρθρα της Σύμβασης που αφορούν την ΑΟΖ, την Υφαλοκρηπίδα και την Ανοικτή Θάλασσα, καθώς και χρήσιμους πίνακες για τη γεωγραφική κατανομή της ΑΟΖ παγκοσμίως, στατιστικά στοιχεία αλιείας και συνολικό πίνακα με όλες τις θαλάσσιες ζώνες των κρατών της διεθνούς κοινότητας. Πρόκειται λοιπόν για ένα πολύτιμο βοήθημα του κάθε σπουδαστή και ερευνητή του διεθνούς δημοσίου δικαίου (ειδικότερα το Λιγότερα