Φόβος

Για πολλούς σχολιαστές, η 11η Σεπτεμβρίου εγκαινίασε μια νέα εποχή φόβου. Αλλά όπως δείχνει ο Κόρεϋ Ρόμπιν σ' αυτή την ανησυχητική περιήγηση της δυτικής φαντασίας -την πρώτη πνευματική ιστορία του είδους- από τον Χομπς, τον Μοντεσκιέ και τον Τοκβίλ μέχρι τη Χάννα Άρεντ, ο φόβος διαμορφώνει την πολιτική και την κουλτούρα μας από αμνημονεύτων χρόνων. Από τον Κήπο της Εδέμ μέχρι το Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ και ώς τους σημερινούς τίτλους ειδήσεων, το βιβλίο ανιχνεύει την ολοένα και μεγαλύτερη σαγήνη που μας ασκούν οι κίνδυνοι και οι καταστροφές της πολιτικής. Καθώς η πίστη μας σε θετικές πολιτικές αρχές υποχωρεί, στρεφόμαστε στο φόβο ως νομιμοποιητική γλώσσα της δημόσιας ζωής, εγκαταλείποντας την αναζήτηση της δικαιοσύνης, της ισότητας και της ελευθερίας. Ήδη από τον 18ο αιώνα, οι στοχαστές έχουν συσκοτίσει τις πολιτικές διαστάσεις του φόβου, εκτρέποντας την προσοχή από τις δημόσιες και ιδιωτικές εξουσίες που τον υποθάλπουν και τον εκμεταλλεύονται. Κι όμως ο φόβος είναι ένα παραδειγματικό εργαλείο καταστολής στον δημόσιο και τον ιδιωτικό χώρο, που απορρέει μάλιστα από τα πιο σεβαστά ιστορικά κληροδοτήματα: το σύνταγμα και την ελεύθερη αγορά. Γι' αυτό και η πρωτότυπη κριτική του Ρόμπιν στον αυξανόμενο ρόλο που παίζει ο κίνδυνος στην καθημερινή ζωή και στη δικαιολόγηση ποικίλων κρατικών πολιτικών συνιστά ένα αναγκαίο τονωτικό αντίδοτο στη σύγχρονη κουλτούρα του φόβου. "Ο φόβος είναι μια κεντρική αλλά ελάχιστα μελετημένη έννοια στη νεότερη πολιτική σκέψη. Μέσα από μια επιδέξια και καλογραμμένη ανάλυση αυτής της κεντρικής έννοιας και των πολιτικών συνεπαγωγών της, ο Κόρεϋ Ρόμπιν δίνει μια αριστοτεχνική επισκόπηση της ιστορίας της, αλλά και της κατάχρησής της από τη διακυβέρνηση Μπους. Διαθέτοντας πάθος, ευρυμάθεια και μαχητικότητα, το βιβλίο αυτό αποτελεί μια πρωτότυπη συμβολή στο πολιτικό μας λεξιλόγιο." (Seyla Benhabib, Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης και Φιλοσοφίας, Πανεπιστήμιο Γέιλ) "Σ' αυτό το επίκαιρο και προκλητικό έργο, ο Κόρεϋ Ρόμπιν παρέχει μια αιχμηρή, διεξοδική ανάλυση της ιδέας του φόβου, του ρόλου του ως εργαλείου πολιτικής κυριαρχίας και της παραγνωρισμένης δεσπόζουσας θέσης που κατέχει μέσα στους φιλελεύθερους δημοκρατικούς θεσμούς μας. Επιχειρηματολογεί πειστικά ενάντια σε όσους υποστηρίζουν έναν "φιλελευθερισμό του φόβου" και ισχυρίζονται ότι ο φόβος μπορεί να είναι πηγή ηθικής και πολιτικής αναγέννησης." (Steven Lukes, Καθηγητής Κοινωνιολογίας, Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης) Το βιβλίο αυτό αφορά το φόβο, ιδίως όπως υπεισέρχεται στη νεότερη πολιτική. Με τον όρο "πολιτικός φόβος", εννοώ την ανησυχία που νιώθουν οι άνθρωποι για κάποιο κακό που απειλεί τη συλλογική τους ευδαιμονία -το φόβο της τρομοκρατίας, τον πανικό μπροστά στην εγκληματικότητα, την αγωνία για την ηθική παρακμή- ή τον εκφοβισμό που ασκείται σε άνδρες και γυναίκες από κυβερνήσεις ή ομάδες. Εκείνο που καθιστά τα δύο αυτά είδη φόβου πολιτικά και όχι προσωπικά είναι ότι εκπορεύονται από την κοινωνία ή έχουν συνέπειες στην κοινωνία. Ο πολιτικός φόβος μπορεί να υπαγορεύσει κρατικές πολιτικές, να φέρει νέες ομάδες στην εξουσία και να κρατήσει άλλες εκτός, να δημιουργήσει νόμους και να τους ανατρέψει. Παρότι ο φόβος έχει μια πολιτική διάσταση, συχνά την αγνοούμε ή την παρερμηνεύουμε, πράγμα που μας δυσκολεύει να καταλάβουμε πώς και γιατί χρησιμοποιείται ο φόβος. Πεπεισμένοι ότι μας λείπουν οι ηθικές ή πολιτικές αρχές που θα μπορούσαν να μας κρατήσουν ενωμένους, απολαμβάνουμε την εμπειρία του φόβου, όπως έκαναν πολλοί συγγραφείς μετά την 11η Σεπτεμβρίου, διότι μόνο ο φόβος μπορεί, πιστεύουμε, να μας μετατρέψει από απομονωμένους άνδρες και γυναίκες σ' έναν ενωμένο λαό. Εκλαμβάνοντας τον πολιτικό φόβο ως το έδαφος του δημόσιου βίου μας, αρνούμαστε να δούμε τις αδικίες και τις έριδες που κρύβονται κάτω από αυτό. Μένουμε τυφλοί μπροστά στις συγκρούσεις του πραγματικού κόσμου που κάνουν το φόβο εργαλείο πολιτικής κυριαρχίας και προώθησης, στερούμαστε τα μέσα που θα μπορούσαν να αμβλύνουν αυτές τις συγκρούσεις και διασφαλίζουμε εν τέλει την πρόσδεσή μας στο άρμα του φόβου. Λιγότερα